باغ ایرانی نوع خاصی از معماری و ساختار باغ و کاخ سازی می باشد که ایرانیان آن را ابداع و طراحی کرده اند. باغ سازی ایرانی همانند معماری ایرانی منطبق با اقلیم طراحی می شود. تاریخچه ی این نوع باغ سازی مربوط به دوره ی هخامنشیان و پیش از اسلام بوده است. البته نظم و هندسه ی کلی آن به تدریج و به مرور زمان تکامل یافته است. در طراحی باغ های ایرانی، اصول و قواعدی وجود دارد که باید به آن ها توجه نمود. درادامه به مهم ترین و شاخص ترین اصول در طراحی باغ های ایرانی (Persian Garden Design) اشاره می شود. مطالبی که در این مقاله آورده شده است در راستای طراحی پروژه ی باغ ایرانی در کشور چین جمع آوری شده است.
طرح باغ های ایرانی و ساختمان های آن تلفیقی از سبک معماری و باغ سازی پیش از اسلام و شیوه های معماری پس ازآن که با نام معماری اسلامی شناخته می شود، می باشد. سبک طراحی باغ های ایرانی در دوره ی اسلامی تاثیر چندانی از اعراب مهاجر به ایران نپذیرفته است بلکه با گسترش اسلام این شیوه ی باغ سازی در سرزمین های دیگر مانند اسپانیا و هند نیز نفوذ پیدا کرده است. در واقع طرح اصلی باغ ایرانی همان طرح رسمی و عمومی است که از زمان کوروش در پاسارگاد به کار گرفته شده بود. درواقع چهار باغ که اساس باغ سازی ایرانی را تشکیل می دهد برای اولین بار در این باغ دیده شده است.
نظم و تناسب، حرمت و محرمیت، بدون هیچ گونه بیهودگی و افراط و تفریط و عملکردی بودن از اصول اصلی و کلی هر باغ ایرانی می باشد. باغ ایرانی پاسخ به نیاز است، از نیاز اقلیمی تا نیاز فردی حتی نیاز حیوانات اهلی و نیاز خود باغ. در باغ سازی ایرانی سرسبزی درخت و گیاه، تنوع گل ها، بروز و حضور پویای آب، زیبایی و چشم نوازی از ارکان اصلی می باشد.در واقع همانطور که در همه ی باغ های ایرانی مشاهده می شود، نمایش دادن آب یکی از مشخصه های مهم باغ ایرانی می باشد.
برای طراحی فضایی مانند باغ های ایرانی، ابتدا به زمین خود توجه کنید. شما می توانید از هر کدام از اصول باغ سازی ایرانی متناسب با زمین و نیاز خود بهره ببرید. ابتدا بهتر است با حالت ها و انواع باغ های ایرانی آشنا شوید تا متناسب با نیاز خود و ویژگی هر کدام طراحی باغ ایرانی خود را شروع کنید.
به طور کلی باغ های ایرانی به دو حالت کلی تقسیم می شوند. باغ به عنوان ظرف و باغ به عنوان مظروف.
باغ ها را از لحاظ کارکرد به ۵ گونه اصلی تقسیم می کنند. ۵ گونه ی اصلی باغ ها عبارتند از باغ میوه، باغ سکونتگاهی، باغ سکونتگاهی-حکومتی، باغ حکومتی، باغ مزار. ویژگی های این انواع باغ ها به این صورت می باشد باغ میوه فاقد ساختمان و بنا می باشد و صرفا برای کشت گیاهان استفاده می شدند. در دیگر انواع باغ ها فضاهای ساخته شده وجود دارد و بنای موجود متناسب با عملکرد آن باغ می باشد. باغ های سکونتگاهی-حکومتی باغ های معمولا کوچکی بودند و باغ نوی طبس را می توان به عنوان یکی از این انواع باغ ها نام برد.
فضاهای اصلی که در یک باغ ایرانی می توان مشاهده نمود، شامل عمارت سردر، عمارت اندرونی و فضاهای خدماتی و جنبی می باشد. این فضاها در هر یک از انواع باغ های ایرانی با ابعاد متفاوت و با توجه به نیازها و ابعاد زمین قرار گرفته اند. در معماری ایرانی، همواره طراحی فضای ورودی از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. فضای ورودی و یا عمارت سردر به گونه ای طراحی می شود که از آن به عنوان عاملی برای تشدید تاثیر فضای باغ بهره برده شود. به عنوان مثال در باغ طبس، پیش ورودی نسبتا تاریکی قرار گرفته است که صدای آب در آن به گوش می رسد. فضاهای نیمهباز مانند ایوان و کوشک در باغ های ایرانی از ارکان مهم در طراحی باغ های ایرانی می باشد. فضاهای نیمه باز حد فاصل و پیونددهنده فضای طبیعت (حیاط یا منظره باغ) و بخش ساخته شده میباشد. وجود فضای دنج و خلوت و پناه بردن به گوشه طبیعت در باغ ایرانی یک قاعده است، در نتیجه باغ ایرانی فضایی عارفانه و شاعرانه برای تامل به شمار میرود.
در باغ ایرانی توجه خاصی به اشکال هندسی می شود. در هندسه ی باغ ایرانی دو اصل مهم بود؛ سه کشیدگی در کنار هم و تقسیم باغ به مربع هایی که خود دارای تقسیماتی مربع شکل و منظم بودند. شکل هندسی مربع به دلیل این که فاصله ی بین اجزا باغ را به طور ساده و روشن نشان می دهد از اهمیت خاصی برخوردار است. محل احداث بنا، به شکل های گوناگونی ممکن است. گاه بنای اصلی در وسط باغ قرار می گیرد و گاهی بنای اصلی در یک سمت باغ. نکته ی مهم این است که در مقابل این بنا فضایی مستطیل شکل که در آن آبنما و یا استخر قرار می گیرد وجود داشته باشد.
مرجع: کتاب باغ ایرانی-غلامرضا نعیما مرجع عکس ها: مولف- ریحانه حسینی
مقالات مشابه